حکیم ادیب ،فرزانه ،سیاستمدار و شاعر سده چهارم و ربع اول پنجم قمری است . تدبیر و خرد او موجب رشد ایران در عصر غزنویان ،و فکر صائب و قریحه ناطق او مبتکر فنون معانی و بیان بود . حکمت و تدبیر او موجب گردیده بود که نه ارباب سیاست ،خود را از او بی نیاز بدانند و نه اهل علم وادب . بدین دلیل سلطان محمدو غزنوی وپسرش سلطان مسعود غزنوی وی را به امارت آل ناصر منسوب نمودند . از تدبیر و اندیشه او برای رشد ایران در عصر خویش بهره بردند. ابو منصور در قاین به دنیا آمد و نسب او منصور یه از خاندان های شریف و بزگوار و معروف قاین بود . وی احتمالا برادر محمد بن ابراهیم قاینی از سیاستمداران غزنوی باشد که تا عصر بهرامشاه در قید حیات بود چناچه نظامی عروضی که خود از بزرگان و شعرا ء نیمه اول قرن ششم هجری است . اورا در ردیف عنصری ،عسجدی ،فرخی ،منوچهر دامغانی ،ابو حنیفه اسکافی ،ابوالفرج رونی و مسعود سعد سلمان ذکر نموده که هر یک مایه افتخار ایران و معرف ایرانیان به فضل و ادب در نزد عالم اند حتی نام ابوذر جمهر را بر چهار ادیب بزگوار اخیر مقدم داشته و بقاء ملوک آل ناصر را به او و امتالش نسبت داده اند . ثمالبی معاصر بوذر جمهر متوفای 425 هجری قمری در بیانش می نویسد L (ابو منصور قسیم بن ابراهیم القابی اللقب به بزرجمهر  شاعر مفلق ،مبدع بالساتین من شعرا ءالسلطان الاجل مسعود بن مسعود بن محمود الغزنوی دام الله تعالی ملکه
شاعری روشنگر  فماهر و مبتکری است که به دو زبان عربی و فارسی شهر می سراید . از شعرای در بار سلطان اجل سلطان محمود و مسعود غزنوی می باشد. آنگاه ابیاتی از سروده های وی را به زبان عربی در یتیمه  الدهر نقل کرده و مورد تحسین و تمجید قرار می دهد . و این دو بیت که در صنعت تازی و لغت حجازی آورده از نتایج طبع و نسایج خاطر او چنین نثل می کند .
ز اینک تبغی یسوء الصنیع                                 ثناء جمیلا مسوقا الیکا
و تغل قبل الضیوف الیدین                                  کانک تغسل منهم یدیکا
محمد بن عوقی تذکره نگار دیگری از سده ششم درباره منزلت او گفته است : ((در نوبت آل ناصر ریاض عمارت ،وبساتین فضل بدو ناظر بوده ودیده آمل ارباب هنر به وی ناظر ،در صدف طبع او به هر دو بیان مقبول است و غریز فکر بکر اودر هر دو لغت منقول ))
مورخ دوران آل ناصری رضا قلی خان هدایت درباره بوذر رجمهر نوشته است ))وی از امرای سلطان محمود غزنوی (387-421) بوده ،به تازی و فارسی اشعار دلکش مشتمل بر مضامین خویش می داشته ))آقای دکتر مظاهر مصف در ذیل سخن هدایت می نویسد : ((نام و نصب او چنانکه در لباب الباب و تتمه الیتیمه آمده است ابونصر ،بوذر جمهر قسیم بن ابراهیم القاینی است))شمس قیس رازی در بخش ابتکارات و نوآوری های شعرای گذشته و تحولاتی که در ادب پارسی ایجاد نموده اند از بوذر جمهر قیسمی و امثال ایشان احداث  کرده اند)). ذیح الله صفا نویسنده تاریخ ادبیات ایران می گوید ((منظور از قیسمی ،همان قسیم بن ابراهیم القاینی است که وی در علم عروض استاد بوده و مبتکر و در این زمینه نوآوریهایی داشته است))نویسنده نامه دانشوران خراسان می گوید : (ابومنصور قسیم بن ابراهیم در کار امارت لشکر محمود غزنوی وپسرش بود  شعر گفته است) علامه محمد بن عبدوالوهاب قزوینی ابوذر جمهر را از پیشکسوتان علم نقد شعر و عروض و قوافی دانسته . از اشعار فارسی اوست:
فضل و ادب در نزد ملل عالم اند حتی نام ابوذر جمهر را بر چهار ادیب بزگوار اخیر مقدم داشته و بقاء ملوک آل ناصر را به او و امثالش نسبت داده اند . ثعالبی معاصر بوذر جمهر متوفای 425 هجری قمری در بیانش می نویسد ((ابومنصور قسیم بن ابراهیم القاینی اللقب به بزرجمهر شاعر مفلق ،مبدع باللساتین من شعراءالسلطان الاجل مسعود بن محمود الغزنوی دام الله تعالی ملکه
شاعری روشنگر ،ماهر و مبتکری است که به دو زبان عربی و فارسی شعر می سراید  از شعرای دربار سلطان اجل سلطان محمود و مسعود غزنوی می باشد . آنگاه ابیاتی از سروده های وی را زبان عربی در یتیمه الدهر نقل کرده و مورد تحسین و تمجید قرار می دهد . واین دو بیت که در صنعت تازی و لغت حجازی آورده از نتایج طبع و نسایج خاطر او چنین نقل می کند .
رایتک تبغی الصنیع                                                  ثناء حمیلا مسوقاالیکا
و تغسل قبل الضیوف الیدین                                    کانک تغسل منهم یدیکا
محمد بن عوفی تذکره نگار دیگری از سده ششم درباره منزلت  او گفته است .(در نوبت آل ناصر ریاض عمارت ،ویساتین فضل بدو ناظر بوده و دیده امل ارباب هنر به وی ناظر ،در صدف طبع او به بیان مقبول است و غزیر فکر بکر او در هر دو لغت منقول )مورخ دوران آل ناصری قلی خان هدایت درباره بوذر جمهر نوشته است (وی از امرای سلطان محمود غزنوی (387-421)بوده ،به تازی و فارسی اشعار دلکش مشتمل بر مضامین خویش می داشته )اقای دکتر مظاهر مصف در ذیل سخن هدایت می نویسد :(نام ونص2ب  اوچنانکه در لباب الباب و تتمه الیتیمه آمده است ابومنصور ،بوذر جمهر چنین یادنمود ه: (بحور مستحدث که عروضیان عجم ، چون بهرامی سرخسی و بوذر جمهر قیسی و امثال ایشان احداث کرده اند ...). ذبح الله صفا نویسنده تاریخ ادبیات ایران می گوید :منظور از قیسمی ،همان قیسم بن ابراهیم القاینی است که وی در علم عروض استاد بوده و مبتکر و در این زمینه نوآوریها یی داشته است )
نویسنده نامه دانشوران خراسان می گوید (ابومنصور قسیم بن ابراهیم در کار امارت لشکر محمود غزنوی و پسرش بود . شعر نیز می گفته است.).علامه محمد بن عبدوالوهاب قزوینی ابوذر جمهر را از پیشکسوتان علم نقد شعر و عروض و قوافی دانسته . از اشعار فارسی اوست :
آن پسته سر گشاده را ببین                                       آورده به دست بر به صد ناز
چونان که دهان ماهی خرد                                         آنگه کند ز تشنگی باز
در میان سرای آن مهتر                                              که همه فخر ما به خدمت اوست
دیگ روئین آب پنداری                                                دیده عاشقت در دل اوست
جهان آن طلعت سلطان اعظم                                         نگار اندر نگار اندر نگار است
ز نعل مرکباتش شرق تا غرب                                       غبار اندر غبار اندر غبار است
ز لاله کوه را وز گل چمن را                                            نثار اندر نثار انر نثار است
نمونه ای از شعر حکیم بوذر جمهر به زبان تازی
لقد حال دون الورد برد مطاول                                 کان سعود اغیبت فی مناحس
و حجب فی الثلج الربیع  و حسنه                              کما اکان فی بیض ،فراخ الطواوس
سرمایی طولانی بین گل فاصله انداخته گویا کیاهان در پرده پنهان شده اند.بهار با زیبا یش در میان برفها پو شیده ماند آنچنان که جوجه طاووسها ،در میان تخم خویش  واین بیت را به صورت دلنشین در هجو مشرکان سروده:
بخلتم فود المشرکان لو                                                     انهم قذور کم کیلا تمسهم النار
شما بخل ورزید در حالی که مشرکان دوست دارند، در بدن شما بوده بدین سبب از آتش سوزان رهایی یابند. یعنی وقتی که مشرکان چنین حالتی را داشته باشند داخل شکم مومنان اند و مومنان به آتش سوزانده نخواهند شد.
بوذرجمهر قاینی در فلسفه وحکمت و طب و ریاضیات و سایر فنون معمول دست داشته و یا حداقل بی اطلاع نبوده است.لقب
بوذر جمهر شاید قرینه ای بر این ادعا باشد.آقای سعیدزاده نویسنده کتاب تاریخ قاین معتقد است که کتاب تعبیر خواب و حکمت متعلق به همین بزرجمهر قاینی است.این ادعا قابل اثبات نیست زیرا ثعالبی که هم عصر وی بوده نامی از آثار او نبرده.ذکر جمیل این شاعر بزرگ در کتاب المعجم تالیف شمس الدین محمد بن قیس رازی آمده است÷.

·  آرامگاه ابوذر جمهر قاینی :

حکیم ابوذر جمهر قاینی سیاسد مدار، ادیب ، عارف و شاعر اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری قمری است که در دربار سلطان محمود غزنوی خدمت می کرده است. وی به دو زبان فارسی وعربی سخن می گفته و از وی اشعار و قصیده های به جان مانده که قصیده بهاریه او از شهرت خاصی برخوردار است.مقبره حکیم ابوذر جمهر در فاصله 4 کیلومتری جنوب غربی شهر قاین در دامنه کوهی مرسوم به کوه ابوذر قرار دارد. بنای مقبره که از بناهای قرن ششم و هفتم هجری است به فرم چلیپایی و با معماری زیبا ساخته شده است

نوشته شده توسط: سید مصطفی حجتی