شهر قاین بین 59درجه و 12 دقیقه تا 59درجه و 14دقیقه طول شرقی و 33درحه و 42 دقیقه تا 33درجه و 45 دقیقه عرض شمالی واقع است . قاین بر روی دشتی هموار در ارتفاع 1440 متر از سطح دریا قرار داشته و فاصلهد آن از مشهد 372و از بیرجند مرکز استان خراسان حنوبی 105کیلومتر می باشد .
وجه تسیمه :قائن در تورات ،سیر پیدایش (باب چهارم )چنین آمده :
((آدم زن خود حوا را شناخت و او حامله شد ه قائن رازایید .و بار دیگر برادر او هابیل را زایید . هابیل گله بان و قائن کارکن زمین بود . قائن هدیه ای از محصول زمین برای خداوند آورد و هابیل از نخست زادگان گله خویش پیه آنها هدیه ای آورد .خداوند هابیل و هدیه او را منظور داشت . اما قائن و هدیه او را منظور نداشت . پس خشم قائن بشدت افروخته شد سر خود را به زیر افکند ؟قائن بابرادر خود هابیل سخن گفت و واقع شد چون در صحرا بودند قائن بربرادر خود هابیل برخاسته اورا کشت ))
پس از گذر زمان از دوران پارینه سنگی و خروج انسانها از غار خونیک ساختمان سازی بر فراز قلعه کوه قاین آغاز گردید و احتمالا شهر آرتاگوانا در عصر هخامنش و سپس در دوران ساسانیان ساخته شد . تا آنکه کاین((قاین ))را کی لهراسپ ساخت .
در بند 16 کتاب شترستانهای ایران چنین آمده :
شترستان کاین را کی لهراسپ ئی ویشتاسپ پت کرد
((شهرستان قاین را کی لهراسپ پدر گشتاسپ ساخت))
امافرهنگ دهخدا سام بن نریمان جد رستم را پایه گذار قاین می داند . آنچه مسلم می باشد قاین شهریست بسیار کهن و نام آن قبل از اسلام کاین بود،پس از ورود اعراب کاین به قاین و ایالت کوهستان به قهستان تغییر نام یافت .این شهر تاریخی قرنها پایتخت ایالت پهناورو پر آوازه قهستان بود . افراد مختلفی در توجیه و تفسیر واژه قاین تلاش کرده اند . بهر حال با توجه به بعد فاصله ما تا زمان بنای شهر ،هنوز بدرستی نمیدانیم که از نامگذاری شهر بوسیله بانیان آن چه بوده تا معنی واقعی قاین را بیان کنیم .
علل پیدایش شهر قاین
همانگونه که در بخش تاریخی بیان شد اغلب مورخان و جغرافیدانان همچون جیهانی ،اصطخری ،ابن حوقل و مقدسی شهر تاریخی قاین را بزرگ توصیف نموده و به دژنظامی ،حصارو برج و بارو ،خندق شبکه راه ،شارستان ،قنوات متعدد ،مسجد جامع ،دارالاماره و لشگر گاه ،ن اشاراتی داشته اند .
در عهد صفویه بارهاشاهد حضور پادشاهان این خاندان در قاین و حرکت از این محل برای دفاع از هرات در برابر سلسسله های شیبانی ماوراءالنهر بوده ایم . بدین جهت برخی مورخین قاین را سر زمین جنگاوران باستان دانسته اند .
در دوره قاجار مردم قاین از مالیات معاف بوده و می بایست به فعالیت نظامی خود مشغول باشند . پس از جدایی هرات و افغانستان از ایران شهر قاین به عنوان مدخل کارواتن ها اهمیت خویش را از دست دادو جمعیت آن به تدریج کاهش یافت .
بعد از سلطه انگلیس ها بر افغانستان دولت انگلیس تصمیم به ایجاد راه های جدیدی از طریق کرمان به سوی هند گرفته ،این موضوع باعث شد تا قاین جنبه های تجاری و سیاسی خود را از دست داده و روز به روز کوچکتر شده به طوری که در اوایل دوره پهلوی به صورت قصبه ای کوچک درآمد .
هسته اولیه شهر قاین در اطراف مسجد جامع بوده و بتدریج گسترش یافته ،قاین در دوره های آرامش رشد قابل توجهی داشته است . باآنکه بارها در اثر حوادث طبیعی و انسانی با خاک یکسان شد اما بار دیگر به رشد و شکوفایی خویش ادامه داد.
در حال حاضر مهمترین محل دادو ستد  فعالیتهای اقتصادی قاین خیابان امام خمینی  است پاساژهای امروز ی نقش و عملکرد تیمچه هارا در بازار های سنتی دارند پاساژها ،بانکهاو تنوع مشاغل موجود بیانگر آنست که نه تنها نیاز شهر بلکه نیاز روستاها را مرتفع می کنند با این تفاوت که افراد غنی  خانه های قدیمی را در همان محل بازسازی گرده اما افراد فقیر در واحدهای مسکونی کوچکتر که بین وارثان تقسیم شده و اغلب از گل و خشت ساخته اند زندگی می کنند .
در شهر قاین پدیده زاغه نشینی دیده نمی شود ولی افراد فقیر در مساکن نامناسب زندگی می کنند . این افراد در محدوده قدیمی شهر سکونت دارند .محلات قدیمی شهر عبارتند از محله کنو ،محله ککی ،محله بالا،محله پایین ،محله قدی ،محله شیبی ،محله فرخ آباد.در بخش جدید شهرکهای متعددی بسرعت رشد کرده و تقریبا طی 25سال گذشته بیش از 59 درصد ساختمانهای قاین بنام شهرکهای آزادی ،کوی عدل امام ،انقلاب ،ولی عصر،سیمان،شهرداری ،آزادگان زعفرانیه ،قهستانیه،جهاد ،کارمندان دولت فرهنگیان ،و ...شکل گرفته اند . شهر قاین از سال 1324دارای شهرداری بوده و امورات شهر را تا تاریخ 29/9/1328 بخشدار وقت تحت عنوان کفیل شهرداری اداره می نمود .

نوشته شده توسط: سید مصطفی حجتی